Waarom je minder productiviteit in je leven wil

door Guy Wijnen

Kom je ook tijd te kort om al je to-do’s weg te werken? Laat staan om tijd te maken voor toekomstplannen, vervolgstappen of een droomproject? Je zou denken dat de pandemie ons op een lager pitje heeft gezet, maar niets is minder waar. We werken gewoon net zo hard. Tenminste, dat maak ik op uit meest recente cijfers over burn-out en stress-gerelateerde klachten.¹ Onderzoek laat zien dat het percentage mensen met een burn-out tijdens de pandemie stabiel is gebleven.

Als minder reistijd geen plaats maakt voor meer vrije tijd of minder contact met collega’s geen ruimte maakt voor meer tijd voor jezelf, waar ligt het dan aan?

Ik val maar met de deur in huis: We zijn het zelf! “Kom op, doe je best, vooruit met de geit!” roept het productiviteitsmonster in mij. Het lukt me nauwelijks om op de rem te trappen.

Maar die rat race heeft toch geen zin?

We zien inmiddels dat meedoen in de rat race ons niet per sé die beloofde vaste baan of dat koophuis oplevert. Waarom blijven we dan toch zo hard rennen? De Amerikaanse journalist Anne Helen Petersen schreef het boek ‘de millennial burn-out’, waarin ze het rusteloze gevoel beschrijft dat twintigers en dertigers constant ervaren.

‘Veel millennials hebben het idee geïnternaliseerd dat ze altijd moeten werken. Dat begon al in de kindertijd: zelfs alle ‘leuke’ dingen moesten uiteindelijk nuttig zijn voor later. Dus hebben veel millennials geen hobby: ze werken, en als ze vrij zijn gaan ze uit eten of een weekendje weg. Een hobby is puur voor je plezier, maar deze generatie voelt de druk dat elke activiteit hun leven vooruit moet helpen, of er geld aan moet worden verdiend. Als ze een week vrij nemen voelen ze zich schuldig.’ (Uit een interview met Anne Helen Petersen door Jonas Kooyman (Havermelkelite) in Elle).

Wat er verloren gaat

Waar houdt het op als we zelfs in onze vrije tijd niet meer kunnen ontspannen? Een interessante kijk op productiviteit vind ik in het boek ‘Waarom werken we zo hard’ van Govert Buijs. Hij pleit voor eerherstel voor de zielzorg. ‘De opkomst van de ratrace […] is deels ook het bewust buiten werking zetten van morele overwegingen en morele vorming van mensen.

Volgens Buijs hebben we een systeem gecreëerd waarin de mens vooral een economische rol heeft: er moet geld verdiend worden. Maar daar blijft het niet bij. Buijs stelt dat het een selffulfilling prophecy wordt; we raken steeds meer gericht op economische belangen. Zo wordt het uiteindelijk ook een persoonlijke keus om in je vrije tijd een side hustle te beginnen, of een passief inkomen te verkrijgen met crypto’s. ‘Greed is good’ wordt dan een morele keuze, aldus Buijs. ‘En zit men eenmaal op dat spoor, dan is een menswaardige economie ver uit zicht geraakt.’

Meer tijd voor vrije tijd

Om systemen te doorzien, en anders te gaan handelen, heb je tijd nodig. Neem de antropoloog Jason Hickel, die pleit voor een postkapitalistische postgroei-economie. Een economie die draait om menselijke behoeften en ecologie in plaats van het opbouwen van kapitaal. Dat zouden jij en ik ook wel kunnen bedenken, en misschien hebben we dat ook wel gedaan, maar het verder uitdenken van de consequenties van deze gedachten vraagt tijd en aandacht. Hickel zegt zelf: ‘Ontgroeien vereist een radicale convergentie van de wereldeconomie.²’ En voor radicale ideeën heb je mijns inziens tijd nodig.

Hoe pas je dat nu toe in de praktijk? Ik heb weken dat ik mezelf nauwelijks een half uur tijd gun om niks te doen. Er is altijd wel wat te doen, en ik wil mijn tijd goed gebruiken. Ook als ik even tijd over heb, zit ik met 3 ‘goede’ boeken om me heen, als een malle mails weg te werken, en gesprekken zo kort en bondig mogelijk te houden. Nu weet ik dat deze constante stroom aan werk niet duurzaam is, en dat rust belangrijk is. Niet alleen voor mijn eigen gesteldheid, maar ook voor de toekomst van De Kwekerij.

Een niet-overbodige luxe

Ik stel mezelf daarom voor om tenminste een halve dag per week ruimte open te laten in mijn agenda. Om wat aantekeningen te maken in mijn notitieboekje. Gedachten de ruimte te geven die al langer rondspoken in mijn hoofd, maar zich niet uitkristalliseren door tijdgebrek. Ik verwacht niet van mezelf dat er dan wereldveranderende ideeën uitkomen, maar ik merk wel dat er dan ruimte is voor niet-productieve maar wel duurzame ideeën. Zoals het nadenken over mijn rol. Over welk voorbeeld ik geef, en wil geven. Over hoe ik wil leven.

En dat lijkt misschien luxe, een halve dag vrij roosteren… en dat is het misschien ook, maar tegelijkertijd is het broodnodig. Ook als je het moet verkopen aan je baas, laat bovenstaande cijfers eens zien, en stel voor dat een halve dag per week minder impact heeft dan een half jaar uit de running zijn. Dat gunt je baas jou niet, en andersom ook niet. Toch?

Wie weet komen er nog radicale ideeën bij je op die de wereld om ons heen drastisch veranderen. Want daar is het pas écht tijd voor.

¹ Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden, (NEA) is een grootschalige enquête onder de beroepsbevolking in Nederland. Het doel is in kaart brengen van de kwaliteit van de arbeid, waarbij er informatie wordt verzameld over arbeidsomstandigheden, arbeidsongevallen, arbeidsverhoudingen, etc. De enquête wordt uitgevoerd door het CBS en TNO, in samenwerking met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
² ‘Groene groei bestaat niet. Ik ken geen ander politiek verhaal dat zo gevaarlijk onwetenschappelijk is’, De Volkskrant.

We willen allemaal productief zijn. Dat geeft een voldaan gevoel en levert mooie resultaten op. Maar we kunnen niet altijd productief zijn. En moeten dat misschien ook niet willen. Daarom de vraag: wanneer ben je productief genoeg? Ontdek het in onze bloeiklas!