Kweekperspectief: Waarom je motivatie soms dwingender is dan dwang

Inzichten over intrinsieke en extrinsieke motivatie

Bram Kalkman

Afgelopen maand ben ik begonnen bij de Kwekerij. Hier heb ik mij al even voorgesteld. Als perspectiefkweker duik ik in de wondere wereld van de prestatiemaatschappij. Maandelijks lees ik er een boek over. Ik ga op zoek naar perspectieven vanuit de filosofie en theologie die ons helpen allerlei aspecten van de prestatiemaatschappij te begrijpen en die inzicht bieden in hoe we hier op een goede manier mee om kunnen gaan: Kweekperspectieven. Vandaag trap ik af met De vermoeide samenleving van Byung-Chul Han. Want waarom zijn we zo moe terwijl we steeds meer vrijheid hebben?

Han’s diagnose van onze samenleving begint met een immunologisch uitstapje. Volgens hem leven we niet meer in het virale tijdperk. Virussen zijn iets vreemds dat zich van buitenaf in ons lichaam probeert te nestelen. Door immuuntechnieken kunnen we dat meestal wel aan (oké, soms niet, blijkt nu). In plaats daarvan hebben we nu te maken met burn-outs en depressie. Die worden volgens Han veroorzaakt door een teveel aan iets van binnenuit. En dat is juist het gevaarlijke. Ons lichaam herkent het niet als vijandelijk en kan het daarom niet afstoten.

De grootste dreiging komt nu van binnen

Waarom is dit verhaal over immuunreacties interessant? Omdat hetzelfde probleem boven komt drijven in onze prestatiemaatschappij. We komen uit Foucault’s commandosamenleving. Een samenleving van verbod, gebod en regulering. Allerlei externe druk dus. Daarvoor zijn project, initiatief en motivatie nu in de plaats gekomen. Goed nieuws toch?

Zo groot is de breuk tussen commando- en prestatiemaatschappij niet

Niet per se, volgens Han. Want zo groot is de breuk tussen de commando- en de prestatiesamenleving niet. Het is vooral een volgende stap richting meer effectiviteit. Zoveel vrijer zijn we niet geworden. Vooral effectiever. Want het positieve kunnen is veel effectiever dan het negatieve moeten.

Dat werkt als volgt: we zijn nu min of meer vrij van autoriteit, maar dat leidt niet tot vrijheid. Vrijheid en dwang zijn samen komen te vallen en dat is volgens Han een giftige cocktail. Want we zijn nu zelf baas en ondergeschikte. Uitbuiter en uitgebuite. Als eigen baas kunnen we onszelf verder uitbuiten dan een andere baas zou kunnen. Juist omdat onze huidige uitbuiting gepaard gaat met een gevoel van vrijheid en we het daarom niet herkennen. Net als in het verhaal over immuuntechniek komt de grootste dreiging dus nu van binnen.

Juist omdat onze huidige uitbuiting gepaard gaat met een gevoel van vrijheid, herkennen we het niet.

Dit perspectief lijkt me nu relevanter dan ooit. Zonder baas, collega’s of medestudenten om ons heen zijn we enorm aangewezen op onze eigen motivatie. Han leert ons in de gaten te houden hoe we eigenlijk als baas zijn voor onszelf. Waar sprake is van gezonde motivatie en waar van zelfuitbuiting. Waar wordt jouw eigen motivatie soms dwang?