Ontmoet onze speelruimtekweker: “Het is alsof er iets gaat stromen, iets dat buiten de logica van de rest van mijn leven om gaat”

door Koen Frens

Het mysterie van de speelruimte

Ik blijf me erover verwonderen. Elke keer wanneer ik mijzelf wat ruimte geef om mijn nieuwsgierigheid te volgen gebeurt er iets bijzonders. Het is alsof er iets gaat stromen, iets dat buiten de logica van de rest van mijn leven om gaat. Wanneer ik mijzelf in mijn nieuwe hobby pianospelen stort, wat mij veel tijd en inspanning kost, word ik er gek genoeg energieker van. Wanneer ik besluit op mijn uitwisseling in Casablanca om met mijn skateboard naar het lokale skatepark te gaan, ontstaan er als vanzelf vriendschappen met de jongens die ik anders nooit zou bereiken met mijn witte en westerse uiterlijk. Wanneer ik tijd neem om te dagdromen en te dwalen in mijn gedachten ontdek ik nieuwe kanten van mijzelf en ontstaan er ideeën die mij inspireren en activeren. En op het moment dat ik een interessant boek lees, gewoon omdat ik er zin in heb, leer ik onwijs veel zonder dat ik hoef te studeren. Het lijkt gek genoeg telkens als vanzelf te gaan.

Nadat ik een jaar geleden Play las van Stuart Brown besefte ik me dat al deze bijzondere momenten iets gemeen hebben. Ik bevind me keer op keer in een even mysterieuze als magische plek: de speelruimte. Oftewel: ik ben aan het spelen.

Wat is spel?

Net zo mysterieus als het effect van spelen is, zo mysterieus is de omschrijving van het fenomeen. Vele grote denkers, hervormers en onderzoekers hebben zich uitgelaten over het belang en de grootsheid ervan maar een echt vastomlijnde definitie bestaat niet. Spelen kan een oneindig aantal vormen aannemen en hoeft zelfs niet eens zichtbaar te zijn. Zo kunnen we net zo goed dagdromen en onze verbeeldingskracht zijn werk laten doen als een potje beachvolleybal spelen. Daarnaast is spelen erg persoonlijk. Wat voor de een spelen is, is voor de ander een kwelling en weer voor iemand anders een manier om de kost te verdienen. Spelen gaat dus meer om een houding, een gemoedstoestand, een zogenaamde ´playful mind´.

Spelen gaat om een houding, een gemoedstoestand, een ‘playful mind’.

Maar spelen heeft gelukkig wel een aantal vaste kenmerken. Zo is spelen intrinsiek. Het dient geen extern doel of praktisch nut, het is het proces zelf waar het om draait. Wanneer we spelen gaan we ergens in op en ervaren we plezier. Verder draait spelen vaak om nieuwe gedachten en handelingen. Rutger Bregman omschrijft het mooi in het hoofdstuk Homo ludens van De meeste mensen deugen als: ´de vrijheid om je eigen nieuwsgierigheid te volgen’.

Dat is natuurlijk allemaal leuk en aardig maar waarom zouden we tijd aan besteden aan zoiets ´nutteloos´ als spelen? Een verklaring is dat de speelruimte als een soort oefenplek voor het ´echte´ leven dient. Wanneer kinderen, volwassenen en dieren spelen, leren ze in deze beschermde context van alles over het leven. Zo ontwikkelen welpjes hun spieren en vechttechnieken als ze stoeien op jonge leeftijd, en leren wij van alles over sociale verhoudingen wanneer we op het schoolplein in de pauze gaan voetballen. Erg handig dus. Dit verklaart waarom we van nature een diep ingebakken behoefte tot spelen hebben.

Maar naast deze pure evolutionaire, functionele en biologische verklaring denk ik dat er bij mensen nog meer mee speelt. Een diepere laag. Zo heeft de mens een wil tot betekenis. We willen ons leven een gezicht geven. Zoals filosoof Jeroen Vanheste zegt: ´Het spel is een natuurverschijnsel dat in wezen te maken heeft met zelf uitbeelding: zoals we spreken over het spel van de golven of dat van het licht, zo is er ook de spelende mens die zichzelf uitbeeldt in de wereld en op die manier uitdrukking geeft aan zijn vrijheid.’ Zo ervaar ik het zelf ook; wanneer ik als mens het nuttige en het praktische handelen ontstijg, word ik een persoonlijkheid die mijn eigen leven kleur geeft. Spel geeft uiting aan mijn identiteit en vrijheid. Het is een bezigheid waarin ik mij ontplooi, dat mij energie geeft en zingeving biedt. Zoals historicus Johan Huizinga het in zijn boek Homo Ludens verwoord: ´Het spel is een zinrijke functie ….In het spel speelt iets mee, wat buiten de onmiddellijke zucht tot levensbehoud uitgaat, en in de handeling een zin legt.´ Dat zijn serieuze aantijgingen voor zoiets ´onserieus´ als spel..

Helaas zijn er ook tijden geweest waarin er weinig tot geen speelruimte was. Zo nam de druk om te presteren wel eens de overhand.

Spelbrekers

Veel van mijn mooiste herinneringen bestaan uit momenten waarin ik mij in de speelruimte bevond. Maar helaas zijn er ook tijden geweest waarin er weinig tot geen speelruimte was. Zo nam de druk om te presteren wel eens de overhand. Of voelde ik stress waardoor de lol er gauw af was. In beide gevallen raakte ik in een mum van tijd mijn speelse houding kwijt. En hiermee stuit ik op een belangrijk kenmerk: de speelruimte is kwetsbaar. Spelen is bovenal een handeling die in vrijheid wordt aangegaan (zoals Huizinga zegt: ´bevolen spel is geen spel.´), maar die vrijheid lijkt goed beschermd te moeten worden. Er liggen continu aandachttrekkende, vrijheidsbeperkende kapers op de kust die maar al te graag een stukje willen wegnemen. Noem ze de spelbrekers.

Binnen een samenleving die veel weg heeft van een meritocratie is er een overvloed aan spelbrekers. Een fixatie op rendementsdenken en doelmatig handelen staat het dwalen, onderzoeken en spelen in de weg. Vermomd in het ogenschijnlijk nutteloze karakter belandt de speelruimte vandaag de dag vaak in het verdomhoekje. Dit is zonde. Erg zonde.
Juist in een tijd waar verbinding op losse schroeven staat, de prestatiedruk hoog is, onze aandacht versnipperd raakt en de verbeeldingskracht ingeperkt wordt, is het de speelruimte die een uitkomst biedt. Hier we kunnen ontsnappen aan de druk, raken we als vanzelf ontvankelijk voor verbinding met de ander en gaat creativiteit stromen. Alles wat we nodig hebben is een beetje ruimte..

Ik mag mijzelf de speelruimtekweker noemen en ga me daarom inzetten om dit mooie, mysterieuze en heerlijke plekje te beschermen. De speelruimte is een erg breed en veelzijdig begrip. De komende tijd zal ik daarom verschillende stukjes van deze mysterieuze speelruimte belichten en erover schrijven. Op die manier zal ik een poging doen om hetgeen dat zo moeilijk onder woorden te brengen is, te verbaliseren. Tot die tijd ben ik erg benieuwd: Wanneer bevind jij je in de speelruimte? En wat zijn jouw spelbrekers? Foto´s, verhalen en ervaringen hoor en zie ik graag tegemoet!

Naast het schrijven draait spelen natuurlijk vooral om doen en ervaren. Heb jij een tof idee om meer speelruimte te creëren? Wil je er over sparren, of een steentje bijdragen? Je kan me altijd mailen op koen@kwekerijamsterdam.nl.

Zou je ook wel wat meer willen spelen? Ruimte maken voor je nieuwsgierigheid? Ontdek het in onze bloeiklas ‘Hoeveel speelruimte geef jij jezelf?’. Lees hier meer over deze bloeiklas.