Alleen samen? “Het moet helemaal uit jezelf komen”

Waarom de nadruk op individuele verantwoordelijkheid voorbijgaat aan wat er echt toe doet

door Ruben Hoekstra

Vooroordelen
“Studenten gaan naar geheime huisfeestjes.”
“Studenten houden zich niet aan de regels.”
“Studenten zijn ondankbaar.”
“Weet je wel hoe erg het toen-en-toen was?”
“We vragen alléén maar of ze niet naar de kroeg willen gaan, en zelfs dat is al teveel.”

Vooroordelen genoeg over studenten op dit moment. Lekker makkelijk om een pandemie af te schuiven op het gedrag van studenten, maar wat is ervan waar? We vroegen nieuwe studenten naar hun ervaringen met online colleges, een stilgelegd sociaal leven en de algehele coronarealiteit. Daaruit sprak niet zozeer de beleving dat we dit ‘alleen samen’ doen – eerder ‘samen alleen’.

Enquête van Caring Universities
Studenten hebben het niet makkelijk in deze coronatijd. Uit een enquête van Caring Universities, een initiatief van vier Nederlandse universiteiten, blijkt dat 52,5% van de onderzochte studenten kampt met eenzaamheid. Maar liefst 56,3% heeft een slechter concentratievermogen en 44,6% voelt zich somberder.1 In het precoronatijdperk was het al een uitdaging om uren achter elkaar geconcentreerd naar colleges en werkgroepen te gaan. Nu het hele leven van studenten zich voornamelijk in hun kamer afspeelt, is dat er niet makkelijker op geworden.

Zo vindt Teddy (21) het behoorlijk lastig om haar opleiding Creative Business aan de Hogeschool van Amsterdam vanuit huis af te ronden. “Sinds corona vind ik het veel minder leuk, omdat je niet écht les hebt. Online ben ik te snel afgeleid en daardoor doe ik niet veel meer. Het werkt gewoon niet voor mij. En dat is stom, want ik vind het wel een hele leuke studie.”

Studententijd een tijd van verandering
De coronacrisis dient zich voor deze studenten aan in een tijd waarin normaal gesproken ontzettend veel persoonlijke en sociale ontwikkelingen plaatsvinden. Het loskomen van je ouder(s) en/of verzorger(s), het meer toespitsen op je peers, je leeftijds- en leefstijlgenoten. Vaak is het een tijd waarin vriendschappen hechter en intiemer worden. Het kan goed zijn dat er wordt verhuisd naar een nieuwe stad, dat de contactenkring groter wordt en sociale vaardigheden groeien. Zowel binnen een-op-een-contact als in groepsverband ontstaat er een context waarin je je kan afmeten tegenover anderen en een plekje verwerft binnen de gecreëerde sociale hiërarchie. Hierdoor ontwikkel je je eigen identiteit. Echter, in de huidige situatie bemoeilijken de coronamaatregelen deze ontwikkelingen.

Ook Niels (19), die net is begonnen met de studie Social Work, had zich zijn eerste studiejaar rooskleuriger voorgesteld: “Het vinden van motivatie kost me moeite. Er zijn geen docenten of studiegenoten om je heen die je aan het werk zetten, het moet helemaal uit jezelf komen. Verder werkt online gewoon veel onproductiever, en dat is niet echt motiverend. Ik word sloom van thuis studeren. Ik ga later uit bed en kan me gedurende de dag echt een beetje zombie-achtig voelen.”

Schijnoplossingen door zelfhulp
Als ‘oplossing’ voor deze problematiek verwijst Dahran Çoban, voorzitter van Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) en verbonden aan het onderzoek Caring Universities, naar hun eigen website. Hier kunnen studenten zelfhulptips verwachten. Dat soort sites met digitale hulp moeten bekender worden, aldus Çoban.

Nu studenten niet snel terecht kunnen bij docenten, studentenpsychologen en andere professionals is het uiteraard zinvol om digitale platforms in het leven te roepen waar studenten hun angsten en onzekerheid kunnen ventileren. Echter, door het benadrukken van de individuele verantwoordelijkheid om oplossingen te vinden voor problemen waar studenten nu tegenaan lopen, lijken de onderzoekers voorbij te gaan aan het feit dat de ‘oplossingen’ voor deze crisis misschien niet liggen in nóg meer nadruk op zelfhulp. Ook impliceert het dat de problemen die studenten hebben liggen in de manier waarop elke individuele student omgaat met de realiteit die zich bij hem, haar of hun aandoet.

De kunst van het ongelukkig zijn
Veeleer is het wenselijk deze coronacrisis te zien als iets dat een realiteit is waar je je toe moet verhouden. Natuurlijk zou het fijn zijn als studenten weer meer sociale contacten konden hebben, elkaar fysiek weer vaker tegen konden komen. Maar dat is precies wat nu even niet kan nu. Het is voornamelijk zaak dat studenten de ruimte krijgen hun gevoelens, gedachtes en emoties te ventileren in een omgeving waarin die erkend en gehoord worden. Dat betekent niet dat er direct kant-en-klare oplossingen voor hun problemen komen, maar wel dat die gevoelens, gedachtes en emoties er mogen zijn. De enige manier waarop hier ruimte voor kan ontstaan is als studenten in relatie komen met anderen. De drang om controle uit te kunnen oefenen over onze situatie is erg begrijpelijk. Volgens psychiater Dirk de Wachter is onze natuurlijke reactie om het ervaren ongemak niet te willen voelen en het daarom weg te stoppen. In plaats daarvan wijst De Wachter op een andere richting, die helend kan werken. Volgens hem moeten we: ‘tot op zekere hoogte de noodlottigheid van gebeurtenissen doorstaan, in plaats van ze proberen te doorgronden’ (De Wachter, p. 49). Het is belangrijk om, in contact met andere mensen, te ervaren dat het negatieve aspect van deze crisis onderdeel is van het leven. Het is de kunst om die ongelukkigheid de verdragen en te delen.

De leegte als beschikbare leegte
In een recente column in Trouw doet Welmoed Vlieger een aanvullende suggestie: de leegte die is ontstaan niet zien als een lege leegte, maar als een beschikbare leegte. Nu veel schijnzekerheden wegvallen, wordt duidelijker wat ertoe doet – en wat niet. In plaats van in paniek te raken door de leegte die daardoor zichtbaar wordt, kunnen we die leegte ook anders proberen te benaderen. Niet als iets dat we zo snel mogelijk moeten oplossen, maar als iets waar we nieuwsgierig naar kunnen zijn, waar we mee kunnen spelen, of in Vliegers woorden: iets dat ons uitnodigt om onze schijnzekerheden achter ons te laten en als nieuwe mens op pad te gaan.

Toekomst met vertrouwen tegemoet
Iemand die de ruimte heeft genomen om op zoek te gaan naar een leegte waar ze nieuwsgierig naar is, is Maud (22). Voor de zomer rondde ze haar bachelor Gezondheidswetenschappen af aan de Universiteit van Maastricht. “Met half goede moed dacht ik er na de zomer gelijk een master achteraan te knallen. In het kader van: de mogelijkheden om een tussenjaar in te vullen zijn beperkter door corona – dus waarom niet gelijk door met studeren?” Dat heeft ze geweten – ze is inmiddels gestopt met haar master. “Ik hou teveel van het leven en de mensen om me heen om nu het grootste deel van de tijd achter m’n laptop in oninspirerende zoommeetings te zitten.” Ze gaat haar toekomst ondanks alles met vertrouwen tegemoet, “en een graantje trots op de beslissing om op deze manier actief mijn eigen pad te bewandelen, in real life in plaats van online.”

Ruimte voor niet-weten
Zoals de voorbeelden van deze studenten aangeven hebben mensen baat bij sociaal contact. Het is geweldig dat er een hoop kan worden opgevangen met digitale ontmoetingen, maar voor vrijwel iedereen geldt dat er online minder een gevoel is van verbondenheid, van gehoord worden – van het idee dat je leeft. Je studententijd is over het algemeen een tijd waarin je ingebed in, hunkerend naar, of in confrontatie met verschillende soorten sociale gemeenschappen ondervindt wat wel en niet werkt, wat bij je past, waar je betekenis uithaalt. Bij De Kwekerij hebben we het geluk dat we nog steeds fysieke ruimte kunnen bieden voor ontmoetingen, spel en gesprekken. Dit doen we in onze bloeiklassen, interactieve workshops die gaan over levensvragen en zingeving. We bieden geen kant-en-klare oplossingen om de coronacrisis zo ongeschonden mogelijk door te komen. In plaats daarvan bieden we ruimte om het over de onzekerheden en angsten te hebben. Niet om ze meteen weg te nemen of op te lossen, maar om mensen in het contact met elkaar merken dat we niet alleen zijn, dat niemand precies weet hoe te leven.

Bronnen:
1. De geestelijke gezondheid van studenten tijdens COVID-19 van Caring Universities
2. Geestelijke gezondheid van studenten verslechtert: ‘Ze worden gek op hun kamertje’ uit De Volkskrant

3. Wachter, Dirk de. De kunst van het ongelukkig zijn (2019), pagina 49.
4. Deze leegte is geen lege leegte, maar leegte als beschikbaarheid

Wat verwacht jij van je vrienden? En wat maakt jou een goede vriend? Vriendschap lijkt zo vanzelfsprekend, maar we staan er weinig bij stil. Wil jij je een avond verdiepen in dit thema? Kom dan naar de bloeiklas: Wat verwacht je van vriendschap?